انواع تبلیغ موثر برای مبلغان

بدون شک عنوان این مقاله به قدری گسترده هست که بشود پیرامون آن به اندازه یک کتاب سخن گفت.

تبلیغ دین یکی از مهمترین و برجسته ترین وظایفی است که روحانیت عزیز و طلاب گرامی طلایه دار و پرچم دار آن هستند. وظیفه ای خطیر که حرکت در راه انبیا و دنباله روی رسالت ایشان است.

نکته مهم و کلیدی در انجام این مسئولیت بزرگ توجه به این مساله است که گذر زمان می تواند اثر بسزایی در شیوه ها و راهکارهای تبلیغی ایفا کند.

ابلاغ یعنی رساندن. و تبلیغ دین یعنی رساندن احکام، اخلاق و عقائد و مبانی دینی به مردم. حال باید دید این رساندن و ابلاغ باید چگونه باشد؟ به نظر می رسد در زمان کنونی ما شیوه های ابلاغ بسیار متفاوت تر و گسترده تر از گذشته شده و راهکارهای جدیدی جایگزین و یا همگام با شیوه های قدیمی، ابداع گردیده است.

البته بدون شک ابداع و اختراع این راهها ناشی از ابزار و وسایل ارتباط جمعی و همچنین تغییراتی است که در شیوه های رساندن پیام اتفاق افتاده است.

اما اگر بخواهیم دقیق تر به این مساله نگاه کنیم باید به یک دسته بندی کلی و جامع برسیم. به نظر می رسد در بستر دین  

سه روش مهم و کلیدی برای یک تبلیغ موثر وجود دارد:

روش اول: تبلیغ عملی

بهترین و موثرترین راه تبلیغ، تبلیغ عملی است. اثرگذاری این نوع از تبلیغ نیز از دو قسم دیگر بیشتر و عمیق تر است.

تبلیغ عملی یعنی پیاده سازی دستورات دین در افعال مبلغ. امام خمینی در توصیف و ارائه یک شاخصه مهم و کلیدی برای روحانیون می فرمود: « روحانى باید طورى باشد که مردم وقتى که او را دیدند به یاد رسول خدا بیفتند»[1] این همان تبلیغ عملی است.

همچنین در روایات نیز به این نکته کلیدی اشاره شده که «کونوا دعاه الناس الی الله بغیر السنتکم» مردم را با غیر از زبان ( و به صورت عملی) به سوی خدا بخوانید.

سیره بزرگان دین ما از صدر اسلام تا کنون نیز نشان می دهد که جایگاه تبلیغ عملی بسیار والاتر و مهمتر از تبلیغ گفتاری و نوشتاری است.

سیره و روش و منش یک عالم ربانی اثری دوچندان و بسیار عمیق تر از گفتار او خواهد داشت. کسانی که دستورات دینی را مو به مو در زندگی خود عملی کرده و به آن تقید خاصی داشته اند توانسته اند اثر گذاری ستودنی ای از خود به جای بگذارند.

اگر بخواهیم نگاهی کلی به سیره علما و بزرگان دین بیندازیم با موارد بسیار زیادی از شگفتیهای عملی مواجه خواهیم شد که بسیاری از منحرفین را به راه دین بازگردانده است.

سیره عملی علمای بزرگ و عرفای برجسته، پر است از برجستگیهای اخلاقی و تاثیر گذار که هر کدام از آنها یک کلاس درس است. به مناسبت در اینجا به داستانی کوتاه از آیه الله علامه قاضی رحمه الله علیه اشاره می کنیم:

سید عبدالحسین قاضی( نوه ایشان) نقل می کند:« یکی از خویشاوندان مرحوم قاضی و سید محسن حکیم فوت می کند. جنازه او را وارد صحن مطهر امام می کنند تا بر آن نماز بخوانند. در نجف مرسوم است که از بزرگی که در تشییع جنازه حضور دارد می خواهند که بر جنازه نماز بخواند. در آن زمان آیت الله حکیم جوان بودند و مرحوم قاضی چه از نظر سن و چه از نظر مقام بالاتر بودند.

خانواده شخصی که فوت شده بود رو به مرحوم قاضی می کنند و از ایشان درخواست می کنند که بر جنازه نماز بخوانند اما مرحوم قاضی رو به آقای حکیم می کنند و می گویند: « شما بفرمایید نماز را بخوانید. اگر من نماز بخوانم کسی من را نمی شناسد و به من اقتدا نمی کند و ثوابی که قرار است به این شخص که مرحوم شده برسد، کم می شود، اما اگر شما نماز بخوانید. مردم شما را می شناسند و افراد بیشتری به شما اقتدا می کنند و ثواب بیشتری به این فرد می رسد. »

باز تأکید می کنم که این اتفاق زمانی افتاده که آقای حکیم خیلی جوان بوده و مرحوم قاضی در اواخر سن شریفشان بوده اند و پدربزرگم آقای سید محمد علی حکیم این ماجرا را که خود شاهد آن بوده است برای ما نقل کرده اند.

روش دوم: تبلیغ گفتاری 

به نظر می رسد در جامعه کنونی ما با وجود انواع و اقسام وسایل ارتباطی که ارتباط بین انسانها و علوم را بسیار سریعتر و راحت تر از گذشته کرده، بخش عظیمی از تبلیغ گفتاری به خودی خود محقق شده است. البته در تبلیغ گفتاری نباید جایگاه تبلیغ چهره به چهره را نادیده گرفت.

البته جایگاه تبلیغ گفتاری بر کسی پوشیده نیست. بدون شک رساندن پیام دین، خود اولین پله برای انجام فرامین الهی به شمار می رود. کسانی که نتوانند پیام دین را به درستی دریافت کنند قطعا در مرحله عمل به افراط و یا تفریط کشیده شده و توانایی پیمودن مسیر صحیح را از دست خواهند داد.

اما برای یک مبلغ، تبلیغ گفتاری باید مرحله دوم از مراحل تبلیغی او باشد. وقتی کسی سخنی را به زبان می آورد و مردم را به مساله ای ترغیب کرده و تشویق می کند باید خود اولین کسی باشد که به آن عمل می کند. در غیر اینصورت گفتار او نه تنها اثری نخواهد گذاشت بلکه باید منتظر اثر معکوس آن بود.

گفتار تنها و عاری از عمل یک امر نکوهیده از منظر قرآن کریم است. خداوند متعال می فرماید: یا ایها الّذین آمنوا لم تقولون مالا تفعلون.کبر مقتاً عنداللّه ان تقولوا مالا تفعلون[2]؛ ای مردمانی که ایمان آورده‌اید!چرا چیزی را می‌گویید که عمل نمی‌کنید، بسیار خشم آور است نزد خدا که شما چیزی بگویید که آن را انجام نمی‌دهید»

بدون شک تبلیغ گفتاری نیز شرائط و فنونی مختص به خود دارد که ممکن است مراعات آن سبب گیرایی و یا تاثیرگذاری مقطعی شود اما نمی تواند یک اثر ماندگار و عمیق در مخاطب خود ایجاد کند. بسیاری از افرادی که در کنار بزرگان و عالمان دین پرورش یافته اند از کردار عالم دینی بمراتب بیشتر از گفتار او اثرپذیری داشته اند. اگرچه گفتار یک عالم عامل به افزایش معلومات مذهبی آنها کمک بسزایی کرده است.

روش سوم: تبلیغ نوشتاری

این نوع ابلاغ شاید کمترین اثرگذاری را در خود جای دهد اما مسلما یکی از شیوه ها و روش هایی است که می تواند تبلیغ گفتاری را ماندگار تر کند.

همچنین مزیت دیگری در تبلیغ نوشتاری وجود دارد که آن را از تبلیغ گفتاری متمایز می کند. مکتوبات و نوشته هایی که می تواند نقش تبلیغی خوبی ایفا کند، ممکن است به دست افرادی برسد و یا به مراکز و نقاطی نفوذ کند که عملا برای یک مبلغ دستیابی به آنها ممکن نیست و یا بسیار دشوار به نظر می رسد.

آثار مکتوب می تواند به دورترین و کورترین نقطه ها سفر کند و پیام تبلیغی یک مبلغ را به اهالی آنجا برساند. پیشرفت چشمگیر و امکانات خیره کننده ای که در دهه اخیر، تالیفات و مکتوبات را متحول کرده است توانسته تبلیغ نوشتاری را قدرتمندتر و مستحکم تر از گذشته به میدان بیاورد.

به همین دلیل بر هر مبلغ دینی که قلم در دست دارد و با این سلاح به مبارزه با افکار شوم و باطل دشمنان رفته، لازم است که از این شیوها و ابزارهای نوین آگاه شده و با آموختن آنها گام مهمی در ارتقای تبلیغ خویش بردارد.

پی نوشت ها:

[1]صحیفه امام    ج‏8    ص : 261

[2]سوره صف آیات 2 و 3